Mepske van 't Foan

Mepske van 't Foan

Weinig personen en gebeurtenissen hebben op de volksgeest zulk een diepe indruk gemaakt als Mepske, de jonker van Foan, en zijn gruweldaden. Het is ook niet te verstaan, hoe nog geen twee eeuwen geleden, één man in het z.g. vrije Groningerland de macht had om vrije burgers te pijnigen en te martelen en ze ter dood te veroordelen en dat vonnis uit te voeren, zonder dat er iemand tussenbeide kwam met macht tot ingrijpen.
En toch is dat gebeurd.
Geschiedenis is, dat in 1731 Mepsche, op de barg Bijma te Faan, grietman of rechter was in Langewold-Oosterdeel. Hij heeft een aantal van 35 personen in zijn kleine rechtsgebied beschuldigd van tegennatuurlike ontucht; heeft na ongehoorde pijniging 24 ervan veroordeeld; 2 (jongens van 14 jaar) tot eeuwige gevangenschap en 22 ter dood: Een daarvan was al doodgemarteld; de overige 21 zijn door de beul uit de Stad geworgd en alle 22 zijn daarna verbrand op de Westergast van Zuidhorn, het Kaakheem, op één reusachtige turfhoop.
(Onder de vele werken, die over deze gewelddaden geschreven zijn, noem ik alleen het jongste, 't proefschrift van Cohen Tervaert, „De Grietman Rudolf de Mepsche," 1922.)

* * *

De Mepsche was rechter voor één jaar; bij de telkens weer volgende verkiezingen wisten zijn tegenstanders hem te weren. Maar dat was ook alles, wat ze gedaan konden krijgen.
Het is ongelofelik, dat de Stadhouder Willem IV aan De Mepsche, die doorloopend in geldzorgen zat, ƒ 40.000 heeft „geleend", maar het feit staat vast. Nog veel erger is het, dat dezelfde De Mepsche door bemiddeling van Willem IV in 1749 drost van Wedde werd, welke winstgevende betrekking niet eens open stond ; een fatsoenlik man moest de plaats voor hem ruimen. Hij vervulde het drostamt tot 1754, toen hij te zwak werd, maar bleef op 't slot wonen tot zijn dood in December van dat jaar.
Hij bleef dus tot zijn laatste ogenblik eenman van aanzien, en hij werd met grote staatsie
in de Stad in de Martini-kerk begraven.

* * *

Het is hier de plaats niet, om de ware geschiedenis van De Mepsche te behandelen. Het bovenstaande diene enkel, om duidelik te doen uitkomen, wat de volksfantazie er van gemaakt heeft.
Algemeen verspreid is het verhaal dat elk jaar opnieuw des avonds na Roner Maart de lucht rood is en dat men vuurzuilen en rookwolken ziet opstijgen. (De gerechtelike moord had plaats op 24 September 1731, des daags na de markt van Roden.)

* * *

Gain mìnsk kon wat tegen Mepske doun, dou e nòg in zien glorie was. Hai mog net zoveul sòl-doaten oet Stad komdaaiern, as e mor wol. Doarom nam e net zoveul gevangen, as hom 't in 't zin kwam. Din kwammen ze op koustaal in 't schathoes van zien börg; doar wörren ze aan ketten vaastlegd.
'n Schoumoaker mos bie hom wezen. Mepske vruig : hou liekt die 't tou? Schoumoaker duurde niks aans zeggen as : „best!" „Din most doe der ook mor bie!" zee Mepske, en vot wör e aangrepen en pienegd.
As e ze doodpienegd òf veroordaild haar, kreeg hai heur geld. Doar wol e 'n hail vernoame börg veur baauwen, zo ain as ter nòg nooit was. Mor dat het e nait kloar kregen. Want de diksten ont-luipen hom, dij kon e nait kriegen; doarom mozzen lutjen 't ontgelden.
Mor 't is mit kom zulf ook min òflopen. As e wat eten wol, din veraanderde ales in loezen, spinnen, oortieken, wurms. As aandern der van atten, din was 't goud. Mor nait zo gaauw as hai 't weer noa zok nemen wol, din was 't weer apmoal ongedaaierte. Zo is e sturven van aarmoude, van honger en van dörst, in 't midden van de riekdom.

* * *

De tiran is loater van zien börg òfgoan; hai was tòch naarns meer wat in reken. Overal het e woond, mor overaal wozzen ze 't ook, wat e oetricht haar.
En as mìnsken 't nòg es vergatten, hai zulf kon 't ja nooit vergeten. „Span vot peerden aan!" zee e tegen zien knecht; ik wil noa Zuudhörn. Hai haar der niks gain bòsschop, mor 't dreef hom der hìn; hai mos.
Veur haarbaarg huil e stil. Kastelaain dee deur dicht; wol hom der nait in hebben. „Wieder!" komdaaierde.
Dou gebeurde der wat, dat nòg veul vrezelker was. Dou ze bie 't Zuudhörnder koakhaim kwammen, kon e peerden der nait verbie kriegen, mit gain middel.
Of e wol òf nait, hai mos noa Stad weerom. Der wazzen gain sprekender getugen as dat stomme goud!

* * *

Zeer algemeen is ook een ander verhaal van Mepske's ellendige dood :
Dou e gain boas meer was, hebben ze hom grepen, en noa Leegkerk bròcht. Doar hebben ze hom in 'n boerenschuur sleept, en vaastbonden aan 'n ket, net zo as hai mit dij aarme stumpers doan haar. Mor zai wazzen onschuldeg, en hai nait.
Doar kwammen de loezen aan. Ze zatten overaal van ondern tot boven, en hai kon zok nait verweren, omdat e vaastbonden lag. Dat duurde net zo laank, dat ze hom leventeg opvreten hebben:
Doar 't gebeurd is, bie 't Drìntse Tolhek, dat staait ter nòg net zo, en dat ploatske hait nòg aaltied de Loezebult aan de weg van Stad noa Paaize.

* * *

Ook in Wedde gaat het verhaal van zijn afzichtelike dood. Maar daarmede is 't nog niet afgelopen :
Op Wedder Börg doar spoukt de tiran. Op stille oavens kìn je 't dudelk heuren, din rammelt e mit de ket. Hai wil zok lös scheuren, mor 't helpt hom niks : hai het ja zulf ook geen medelieden had.
Als 't 'n beetje waait, din wòr je der kèl van, omdat 't zoo'n alderoakelkst geluud is. Din is e weer aan de gaang. Dat munster luit zien gevangen lu mit hòlten zoagen over schenen zoagen; dat is de alleriezelkste pien, dij der ooit bedòcht wòrden kin. As ie lustern, din goan ze weer, de zoagen, al mor deur. Nou mout e zulf doun, wat e dou zien kòddebaaiers doun luit.
Din in ains weer hail wat aans; din zit e te geld tellen. Hai het 't oet giereghaaid doan; hai wol heur geld en heur laand hebben, Nou krigt e nooit
gain rust.

* * *

De geweldige indruk, die Mepskes gruweldaden op het volk maakten, moest zich aldus uiten. Het volk wil „hemelse gerechtigheid", als de aardse rechter faalt.
Maar ook bij gestudeerde mannen heerste volkomen dezelfde opvatting, in strijd met de historise feiten. Zo schrijft M. D. Teenstra in zijn Kronijk, blz. 149 :
„Hij stierf als een verlaten en algemeen verachte zwerveling op het Slot te Wedde, alwaar het ongedierte hem, even eens als vroeger den Spaanschen koning Filips II, levend verslond."
Nog meer bijzonderheden kan men vinden in de „Geschiedenis der Provincie Groningen" door Dr. A. Smith van Beerta :
„Zijne gedaante werd zoo afschuwelijk, zijn leger zoo afgrijselijk, dat zijne naaste betrekkingen voor geld en goede woorden naauwelijks iemand hebben kunnen magtig worden om hem in zijne laatste dagen hulp te verleenen."

Dr. Smith vermeldt zelfs een
Grafschrift voor Mepske.
Der schelmen schelm aas
Legt hier in 't rot in 't graf,
Terwijl zijn ziel nu reeds
Gevoelt de helsche pijn en straf,
Tienduizend maal verdiend
In dit zijn heilloos leven;
Der duivlen opperhoofd
Zal voor hem moeten beven,
Zoo hij zich zoo gedraagt,
Gelijk als op deez' aard.
Hij was de schoone naam
Van edele man onwaard.
Vraagt gij nu, wandelaar,
Wie hij nu is geweest ?
Het was de Mepsche, Heer van Faan,
Een akelijk gruwelijk beest.